Алтан дэлхэйдэ нютагтай,

Арбан зүгөөр гүйдэлтэй,

Ангай Литые ахалhан

Ама сагаан Хулганаб.

Аргай даргай эбэртэй,

Аса дүрбэн туруутай,

Аажам тайбан алхалдаг

Амтан hүтэй Yхэрби.

 

Арын модондо байратай,

Арбан зургаан араатай,

Амитан бүхэниие айлгадаг

Аймшагтай Барби.

 

Будан, будан буудалтай,

Буурал hаарал зүhэтэй,

Бүмбэр бүмбэр гүйдэлтэй

Бүгэдын hайшаалтай Туулайб.

 

Агаар тэнгэреэр дүүлидэг,

Алтан бүмбэгэ толгойтой,

Аянгын hомо буулгадаг

Абарга хүсэтэй Лууб.

 

Уулын хормойдо мүлхидэг

Ута эреэн бэетэй,

Уулзаhан бүхэниие сошоодог

Уран хэлэтэй Могойб.

 

Дуутай дүрбэн туруутай,

Дурам хара нюдэтэй,

Түүрээн түүрээн хатардаг

Түрын хүлэг Моринби.

 

Дун сагаан бэетэй,

Дугы сагаан hүүлтэй,

Дуржаганатар маарадаг

Дурасхал ехэтэй Хонинби.

 

Yндэр модондо байратай,

Yзэм, жэмэс эдеэтэй,

Уулзаhан бүхэниие hажаадаг

Одоо тоомгүй Һармагшанби.

 

Сахир мүнгэн үндэгэтэй,

Сахариг түхэреэн нюдэтэй,

Саг сагтаа донгододог

Сагаан алаг Тахяаб.

 

Хон-хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй,

Хото хорёо hахигша

Хүл хурдан Нохойб.

 

Гаhар зузаан бэетэй,

Галдан дэгээ хамартай,

Газарай хүрьhэ онгилдог

Гани бүхэ Гахайб.

********

12 жэлэй аха заха болохо

Ама сагаан Хулгана жэл – би гээшэб!

 

Айл бүхэндэ байратай,

Аша ехэ туhатай,

Эдеэнэй дээжэ – hүн бэлэгтэй,

Аса ехэ эбэртэй

Yхэр жэл – би гээшэб!

 

Арьяатан бүхэнэй аха,

Амитан бүхэнэй айлуур,

Алаг эреэн бэетэй

Адар томо Бар жэл – би гээшэб!

        

Бултанhаа аймхай гэгдэдэгшье hаа,

Буурал hаарал үнгэтэй,

Бурьяма хурдан гүйдэлтэй,

Бултанда мэдээжэ Туулай жэл – би гээшэб!

        

Дээдэ тэнгэридэ байратай,

Дэлхэй дүүрэн сууряатай,

Дээбэриие дэжэгэнүүлhэн

Дэндүү шанга дуутай

Луу жэл – би гээшэб!

 

Уулын шулуунда байратай,

Уулзаhан хүниие сошоодог

Ута дээhэн ооhор –

Могой жэл – би гээшэб!

        

Могой жэлые дахаhан,

Хонин жэлые дахуулhан,

Холо газарые ойртуулhан

Хамбал туруута

Морин жэл – би гээшэб!

        

Дун сагаан бэетэй,

Дугы сагаан hүүлтэй,

Даржаганатар маарадаг,

Дурасхаал ехэтэй

Хонин жэл – би гээшэб!

 

Хүхюун энеэдэ гаргадаг,

Хүндэл адли зантай,

Хүри улаан зүhэтэй,

Хүнгэн тэршээ

Бишэн жэл – би гээшэб!

        

Доронь сагаа мэдээд

Дорьбоо, шууяа татаса

Донгодожол гарадаг

Дорюун эрэ Тахяа жэл – би гээшэб!

                  

Хото хүдөөдэ суутай,

Хон-хон дуутай,

Хонгор hайхан зантай

Хотошо гэдэг

Нохой жэл – би гээшэб!

        

Газаагуур зайха дуратай,

Газар малтаха ажалтай,

Гангир – хангир абяатай,

Галбагар ехэ шэхэтэй

Гахай жэл – би гээшэб!

********

Арбан хоёр жэл

дахуулан ерэдэг,

Амитанда хорогүй

Хулгана гэhэн жэл.

 

Багжагар бэетэй,

Баранда туhатай,

Һү мяхаар элбэг

Үхэр гэһэн жэл.

 

Гараараа ногтолон

барихын аргагүй

Габшагай шуумар

Бар гэhэн жэл.

 

Дэбхэрэн холо

харайдаг зантай

Дэрбэгэр шэхэтэй

Туулай гэhэн жэл.

 

Ерэн алда

абарга бэетэй

Ербэдүү сахилгаатай

Луу гэhэн жэл.

 

Жалгын ногоое

хүдэлгэнгүйгөөр

Заларан мүлхидэг

Могой гэhэн жэл.

 

Инсагаалhан уярма

дуутай

Илалтын hүлдэ

Морин гэhэн жэл.

 

Манайнгаа нюдые

баясуулан бэлшэдэг,

Маарахань зөөлэн

Хонин гэhэн жэл.

 

Нарата халуун

орондо нютагтай

Намаагаар дамжадаг

Бишэн гэhэн жэл.

                                   

Олондо магтуулан

үндэгэ асардаг,

Орооhото тэжээлтэй

Тахяа гэhэн жэл.

 

Сагаан hанаатай,

эзэндээ дуратай,

Сахариг hүүлтэй

Нохой гэhэн жэл.

                                   

Таба сагаандал

шантагар хушууртай

Тарган сагаан

Гахай гэhэн жэл.

 ********

Алтан дэлхэйдэ нүхэтэй,

Ама эреэн эдисэтэй,

Адхын шэнээн бэетэй

Ама сагаан хулгана жэл.

 

Асахан hайхан эбэртэй,

Арал дүүрэн бэетэй,

Арсалан заганай шадалтай,

Аша ехэтэй үхэр жэл.

 

Уула модондо нютагтай,

Арбан бугын эдисэтэй,

Амитан бүхэниие айлгадаг,

Уур ехэтэй бар жэл.

                                      

Бута бургааhанда хэбтэритэй,

Буурал, hаарал зүhэтэй,

Бусан харан харайдаг

Булшан ехэтэй туулай жэл.

 

Агаар тэнгэридэ нютагтай,

Аюулта үүлэнэй хүлэгтэй,

Арбан найман убдистай,

Абарга дуута луу жэл.

                                      

Уулын хажууда хэбтэсэтэй,

Ута дээhэн бэетэй,

Улад амитадые шард хэдэг,

Уран хэлэтэй могой жэл.

 

Алас газар гүйдэлтэй,

Атар хээрэ нютагтай,

Аян замда түшэгтэй,

Угаа хүсэтэй морин жэл.

                                      

Тохой hайхан hүүлтэй,

Түхэреэн хоёр эбэртэй,

Тон сагаан нооhотой,

Таатай hайхан хонин жэл.

 

Хүри улаан бэетэй,

Хүндэл  адли зүhэтэй,

Хүбшэ ойгоор добтолдог,

Хүйхэр аашатай бишэн жэл.

                                      

Саб сагаан бэетэй,

Сагаа улаан зүhэтэй,

Саг-саг дуугардаг,

Саг мэдэдэг тахяа жэл.

 

Хүр-хүр дуутай,

Хүнэhэн юумэеэ хадагалдаг,

Хүнэй өөрсэ илгадаг

Хүдэр нэрэтэй нохой жэл.

 

Хөө хара бэетэй,

Хоршогоноон hонин дуутай,

Хүрьhэтэ газарые урбуулдаг,

Хүшэ ехэтэй гахай жэл.

                                       М. Хомонов

Миисгэйн 12 жэлэй тэмдэг (шог)

Арбан хоёр жэлэй

Ахалагша эсэгэнь би гээшэб,

Алдуутайш, түрэлдөө, гээ hаа,

Анхаран шагнагты үгыем.

Хүнды нүхэн гэртэй

Хулганын сагаан hахалтайб,

YбҺэ ногоон хоолтой

Yхэрэй шэрүүн хэлэтэйб:

Бар ехэ хүсэтэй

Барасай эреэн бэетэйб.

Түргэн хурдан ябадалтай

Туулай согсогор hуудалтайб.

Лүжэгэнэн hомо буулгадаг

Луугай зарпагар аматайб.

Монсогор болоод хэбтэдэг

Могойн ута hүүлтэйб.

Мордоод ябахада гэшхэдэлтэй

Мориной хуужагар шэхэтэйб,

Хөөбэр сагаан нооhотой

Хониной шара нюдэтэйб.

Бүхы амитаниие дууряадаг

Бишэнэй няапагар хамартайб.

Тоншожо хоол баридаг

Тахяагай хурса hабартайб.

Нобшо ноохой татадаг

Нохойн бамбагар улатайб.

Газарай хүрьhэ урбуулдаг

Гахайн хурса hоёотойб.       

                                      Цырен Чимитов.

 Агын аймагай Гүнэйн дунда һургуулиин эхин шатын ангинуудай багша

Г.Б. Цырендашиевагай суглуулбариһаа.