Манай угсаатан түрэл саданараа мэдэхэгүй хүүгэдые анхан сагта хүмүүжүүлдэггүй байһан гээшэ. Мүнөө сагта хүнэй уг удамаараа һонирходог болоо хадань бэшэжэ харуулая.
Эсэгын тала зониие яһан түрэл гэдэг юм. Эхын тала зониие мяхан түрэл гэдэг юм.
Эсэгын талын түрэл абга болоно. Абын аха ба дүү хүбүүд абга гээшэ. Абын эгэшэ ба дүү басагад — абга эгэшэ, абгын талын аб- гай гээд нэрлэгдэхэ.
Эсэгын эжы хүүгэдтэнь хүгшэн эжы, абань – хүгшэн аба.
Эхын талын түрэлхид нагасанар гээд хэлэгдэхэ.
Эжын аба – нагаса аба. Эжын эжы – нагаса эжы. Эжын ахай, дүү хүбүүд – нагаса гэжэ үндэр нэрэтэй.
Эжын абгай, дүү басагад – нагаса абгайнар.
«Набтарханшье һаа, нагаса. Нагасын тэнгэри ехэ. Нагаса хүниие гомодхоожо болохогүй» гэһэн үгэнүүд хэзээ урда сагһаа хэлэгдэдэг. «Уһан хэрэгтэй болоо: нагаса ерээ, эхэнэр түрөө» гэжэ үдэшэ уһанда ошоо һаа, хэлэхэ гэдэг юм. Тиихэдэнь уһанай эзэн хүлисэжэ, уурлахагүй гэхэ. Иигэжэ аба эжынэрнай эхынгээ түрэлхидые – нагасанараа хүндэлжэ ябахые ойлгуулдаг байһан. Энэнь мүнөөшье удхаяа алдаагүй байха.
Нэгэ айлай хүбүүдэй үхибүүд хоорондоо 2-дохи үе — үеэли болоно. Харин ахайншни, дүү хүбүүнэйшни хүүгэд, өөрыншни хүүгэдэй хүүгэд хоорондоо 3-дахи үе – хаяала болоно.
Айлай басагадай хүүгэд хоорондоо бүлэ болодог. Бүлын үхибүүд бүлэнсэр.
Хүбүүнтэнэй хүүгэд – аша. Ашын хүүгэд – гуша. Гушын хүүгэд
– дүшэ.
Хүрьгэнтэнэй хүүгэд – зээ. Зээгэй хүүгэд – зээнсэр. Бүлын үхибүүд үеэлиин үхибүүдые нагаса гэхэ.
Эсэгын хүбүүдэй хүбүүд 4-дэхи үеһөө саашадаа 7 үе хүрэтэр хаяала болодог: абганар – үеэлэнэр – хаяаланар.
Нэгэ айлай хүрьгэд – база (базанар).
Нэгэ айлай бэреэд – абьһанууд. Саашаа абьһаалингууд
болодог.

«АБЫН ҺУРГААЛ – АЛТАН, ЭЖЫН ҺУРГААЛ – ЭРДЭНИ» номhоо абтаба. Автор — Цыремжит Батоева, багшын ажалай ветеран, Ородой холбоото уласай габьяата багша.