Алтан дэлхэйн арад зоной эгээл һайхан һайндэрынь Шэнэ жэл гэжэ тоологдодог гээшэ ааб даа. Манай буряад зон Шэнэ жэлээ үбэлэй сагаан һарада сагаалан найрладаг байһан юм.
Эгээл эндэ сагаан гэһэн үгын оло дахин дабтагдадаг. Юундэб гэхэдэ, түрэл хэлэндэмнай сагаан гэһэн үгэ гүнзэгы удхатай бшуу. Ушар иимэһээ буряад зомнай «сагаан дэлхэй», «саган эдеэн», «сагаан сэдьхэл» гэжэ үреэл шэнгеэр үгэлдэг.
Нээрээшье, тэрэ үедэ саһан хүртэ дарагдаһан сагаан дэлхэй дунгииха, табан хушуу малай сагаан эдеэн дэлгэрхэ, тэдэнэй эзэдынь сагаан сэдьхэлэй найрта тухеэрхэ. Хүдөө зомнай гоёлойнгоо хубcaha үмдэжэ, эгээл һайхан зэмсэгээ моридтоо тохон, элинсэг хулинса-гайнгаа ёһо гуримые дүүргэхэеэ оролдодог һэн. Манай удха изагуурай одоо һайханаар сахиһан ёһо заншалынь хадаа үндэр наһатай зониие хүндэлхэ нангин заншал байгаа. Тиихэдээл тэдэнэр хотон айлайнгаа үбгэн хүгшэн түрүү зониие ёһолон амаршалхаяа суглардаг бэлэй. Ушар тиимэһээ сагаалганай үедэ аха хүнүүдэй дэлгэһэн хоёр гарые дүүниинь дороһоонь үргэн олгоходонь, хэды һайхан һэм!
— Мэндэ амоор! Танаа сагаалганаар золгоёл. Мал адууһан һайн гу?
— Булта һайнууд байнабди…
Ажалша, малша зомнай айлшадаа аһан түрүүн сагаан эдеэгээр угтажа, сагаалагты гэжэ уридаг һэн. Удаань шэрээ дээгуур бүүһэг, бууза, хуушуурнууд табигдаха. Үбгэд хүгшэд хүндэ ямбын дээжые түрүүлэн хүртэхэ ёһотой, тииһэн хойнонь дүүнсэр зониинь эдеэ бариха, харин үхибүүд айлшадай табагта ородоггүй байгаа. Түхэреэн жэл соо тохёолдоһон үйлэ ушараа хөөрэлдөөн, дуу зугаа андалдаан, һонин наада зугаа: бэһэлиг нюулган, һээр шаалган болодог байгаа. Эдэ хуушанай һайн һайхан заншалые һэргээн, мунөөнэй Шэнэ жэлые найрлан, нютаг бүхэндэ сагаалдаг болоһомнай һайшаалтай.
Гэрэй эзэд айлшадтаяа хэшэг бэлэгээ абалсаха. Баһа багашуулдашье бэлэгүүд: шэхэр конфетэ, нааданхай, зурагууд хүртөө бэзэ даа. Харин үхибүүдэй эгээл ехэ бэлэгынь гэхэдэ, тэдэнэр туд тудтаа нэгэ наһа нэмэнэ ха юм. Юрэдоо, ехэ болохо гээшэмнай хэды ехэ баяр бэ! Тиихэдээл «би гурбатай», «би табатай» болооб гэхэ мэтээр одхон дүүхэйнэр шүдэгүй амаараа омогорхон дуугардаг ха юм. Шэнэ жэлэй сагаалганаар үшоо нэгэ наһа нэмэхэмнай болтогой!
Цыден-Жаб Жимбиев