Хэзээ үнгэргэгдэхэб: 2015 оной октябриин 8-да
Хаана үнгэргэгдэхэб: «Ага тосхон» гэһэн тойрогой түб хотодо
Сценари зохёогшо: Батомункина Ц.Ц.
Баяр ёһололой нээлтэ хүтэлэн ябуулагшад: Алагчинова Б.Б., Батомункина Ц.Ц., Цындымеев Б.Б.
(нээлтэ хүтэлэгшэдэй үгэ хэлэжэ байха үедэ
буряад хүгжэм табигдажа байха)
(фанфара зэдэлнэ)
(фанфарын удаа «ТАЛЫН ҺҮЛДЭ» гэһэн хатар К.И.Базарсадаевай нэрэмжэтэ уранһайханай һургуулиин һурагшад гүйсэдхэнэ (16 басагад).
Багшань – Дарима Дашинимаевна Аюшиева)
(Удаань – баяр ёһололой һайндэр хүтэлэгэшд тайзан дээрэ гарана)
нээлтэ хүтэлэгшэдэй үгэ хэлэжэ байха үедэ
буряад хүгжэм табигдажа байха)
(фанфара зэдэлнэ)
(фанфарын удаа «ТАЛЫН ҺҮЛДЭ» гэһэн хатар К.И.Базарсадаевай нэрэмжэтэ уранһайханай һургуулиин һурагшад гүйсэдхэнэ (16 басагад).
Багшань – Дарима Дашинимаевна Аюшиева)
(Удаань – баяр ёһололой һайндэр хүтэлэгэшд тайзан дээрэ гарана)
Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ойдо зорюулагдана…
Хүтэлэгшэ: Амгалан үдэрэй амар мэндэ хүндэтэ айлшад, нютагайхин, үндэр наһатай үбгэд, хүгшэд, ахай абгайнар, үетэн нүхэд! Сэнхир хүхэ хадагаа барижа, халуун мэндэеэ таанадтаа мэдүүлэн, мүнөөдэр эндэ суглараад байһан таанадаа үнэн зүрхэнһөө амаршалнабди. Амар мэндээ!
Хүтэлэгшэ: Добрый день, уважаемые гости, дорогие земляки! Мы от всей души приветствуем вас здесь - на центральной площади городского округа «Поселок Агинское» на торжественном открытии месячника бурятского языка в Агинском Бурятском округе.
Хүтэлэгшэ: Байгалай уһандал арюун тунгалаг,
Басаганай миһэрэлдэл урин налгай
Буряад хэлэмнай.
Эртын манандал үнжэгэн сагаан лэ,
Эхын альгандал дулаан лэ
Буряад хэлэмнай…
Түмэн зонойнгоо түүхэ сахинхайл,
Түрэ хуримай түүдэг болонхойл
Буряад хэлэмнай…
Хоног бүридэ улам хүгжэнхэй,
Холын холые зорин гаранхай
Буряад хэлэмнай. –
гэжэ буряад арадай элитэ поэт Дондок Ульзутуев «Буряад хэлэн» гэһэн шүлэг соогоо бэшэнэ. Эртэ урда сагһаа хойшо элинсэг хулинсагуудаймнай сахин абажа ябаһан буряад хэлэмнай мүлирэн - зохеогдон байжа, зүрхэ сэдьхэлэймнай, бодол хүсэлэймнай бата зэбсэг боложо үгөөл.
Хүтэлэгшэ: Нээрээшье, түрэл буряад хэлэнэймнай ашаар хүн бүхэнэй үгын сэн, үгын һүр һүлдэ үргэгдэнэ, арадаймнай урин абари зан, уран бэлиг хэндэш хүндэтэйгөөр үзэгдэнэ, энэ газар дэлхэй дээрэмнай ажаһуужа байһан арад зонуудай хоорондохи харилсаа барисаан бэхижэнэ, амгалан тайбан байдал тогтонижоно. Саашадаашье ерээдүйн сагта хүн түрэлтэн, ХҮН БҮХЭН агуу ехэ үүргэеэ мэдэржэ, түрэл һайхан хэлэеэ, үндэһэн түүхэ соелоо дээрээ үргэжэ, үри хүүгэдтөө, аша зээнэртээ дамжуулжа байхань болтогой!
Хүтэлэгшэ: Он жэлнүүдэй һэлгээн соогуур ёһо заншалнуудаймнай балартажа, үгы болохогүйн тула Агын тойрогтомнай буряад хэлэ дэлгэрүүлхэ гэһэн эрилтэ табигдажа, жэл бүри хаа хаанагүй һуурин, тосхонуудта Буряад Хэлэнэй һара соносхогдожо, хүн зон, илангаяа һургуулиин һурагшад, залуушуул энээндэ ехэл эдэбхитэй хабаададаг болоһон.
Хүтэлэгшэ: Манай тойрог дотор жэл бүри, харин мүнөө жэлһээ эхилжэ буряад хэлэнэй һара хоер дахин унгэргэгдэдэг болоо. Жэлэй эхиндэ «энэ хэмжээ ябуулга Сагаан һара - Сагаалгантай дашарамдуулагдаха, намарынь – буряад хэлэнэй һарада хараалагдаһан түсэбүүд сүм дүүргэгдэхэ, октябриин 30-да – «Буряад хэлэн: түүхэ болон мүнөөнэй үе саг» гэһэн научно-практическа конференци үнгэргэгдэхэ, жэлэй эхинһээ хойшо ябуулагдаһан бүхы хэмжээ ябуулгануудай дүнгүүд согсологдохо. Үнгэргэгдэхэ хэмжээ ябуулганууд гол түлэб Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ойдо зорюулагдаһан байха ёһотой» – гэжэ түсэблэгдэһэн байна.
Тиин бидэ Эхэ эсэгэнэрэйнгээ нангин гуримаар энэ һайндэрээ эбээ бүхэлэн найрлаял, эртэ урдын заншалаар турэл һайхан хэлэеэ түүрээн байжа магтаял – гэжэ уряалнабди!
Хүтэлэгшэ: Месячник бурятского языка давно стал в нашем округе доброй традицией и собирает вокруг себя представителей разных поколений округа. Несмотря на то, что с нынешнего года месячник бурятского языка запланировано проводить два раза в году: во время праздного национального праздника Сагаалган и осенью, всеми участниками месячника и населением округа поддержано предложение о проведении в течение всего года целенаправленной, системной работы по развитию родного языка не только в образовательных учреждениях округа, но и во всех сферах деятельности населения, в том числе и дома – в кругу семьи.
Хүтэлэгшэ: Арад зоноймнай түүхэ домогууд, үндэһэн соел, ёһо заншалнууд хэдэн олон уе сагай хугасаа соо буряад хүнэй ажабайдалтайнь, ажамидаралтайнь, шажан мүргэлтэйнь нягта холбоотой байһан юм, байнашье. Түрэл хэлэмнай, соел культурамнай түмэн жэлнүүдые дабажа, урда сагта байһан угсаатанаймнай эхэ, эсэгэнэрһээ аман үгөөр, үльгэр түүхөөр, арадай наадан болон дуунуудаар дамжан, мүнөөнэй саг хүрэтэр ерэһэн юм гэжэ хэндэшье мэдээжэ. «Ага нютагайхин урданайнгаа ёһо заншалаа мартаагүй, угаа уһанда хаяагүй, мүнөө болотор үеһөө үедэ дамжуулжа ябанхай» - гэжэ хэлсэдэг гээшээ ааб даа. Энэмнай хадаа аба, эжынэрэймнай, эрдэм һуралсалай багшанарай болон олониитын энэ буяанта хэрэгһээ хажуу тээ байдаггүй таа олоной аша үреэр, эрмэлзэл хүсэлөөр бэелүүлэгдэнэ гэжэ омгорхон тэмдэглэмээр.
Хүтэлэгшэ: У нас в округе созданы самые благоприятные условия для сохранения и развития бурятского языка, традиционной бурятской культуры, успешной деятельности в этом направлении государственных органов управления, образования, культуры и творческой интеллигенции. В соответствии с Концепцией национального регионального компонента государственных образовательных стандартов в округе разработаны и реализуются дополнительные программы по всем школьным предметам, созданы учебные пособия, включающие изучение бурятского языка и культуры. В каждой школе и каждом детском садике реализуется учебный план по изучению бурятского языка.
Хүтэлэгшэ: Учредителями и организаторами Месячника являются: Администрация Агинского Бурятского округа, Государственное автономное образовательное учреждение «Агинский институт повышения квалификации работников социальной сферы Забайкальского края», Агинская буддийская академия, ГУК «Центр развития бурятской культуры Забайкальского края», Забайкальская краевая национальная библиотека им. Цыбена Жамсарано, краевой национальный музей им. Гомбожаб Цыбикова, Всебурятская газета «Толон», Агинский районный центр досуга, выставочный центр «ДалиТэ», Дом детского творчества, Агинский дацан, Агинская общественная организация учителей бурятского языка и региональный общественный клуб краеведов «Алтан жаса».
Хүтэлэгшэ: Энэ намарай буряад Хэлэнэй һарын турша соо хэдэн олон харалга – мүрысөөнүүд үнгэргэгдэхөөр хараалагдана. 2015 он «Уран зохеолой жэл» гэжэ соносхогдоһон байжа, һуурин, тосхонуудай библиотекэ болон музейнүүдтэ уран зохеолшодтой уулзалганууд эмхидхэгдэхэ. Үхибүүдэй сэсэрлигүүдтэ, һургуулинуудта, дээдэ болон тусхай дунда һургуулинуудташье элдэб һонирхолтой уулзалганууд, , «Заншалай заршамууд» болон «Буряад арадай гоёл» гэһэн мастер-классуд, «Шагай наадан» гэхэ мэтэ хэмжээ ябуулганууд унгэргэгдэхэ. Тиихэдэ «Талын дуун» гэжэ нэрэтэй үхибүүдэй фольклорно ансамбльнуудай фестиваль, «Баян даа, түрэлхи хэлэмнай», «Эрхим диктант», «Буряад хатар», «Талын аялгаханууд», «Барбаадай» гэһэн харалга – мүрысөөнүүд үнгэргэгдэхөөр хараалагдаһан байна.
Хүтэлэгшэ: «Буряад хэлэн ореошье һаа, хүдэр хэлэн, бэлээр хосорхогүй» - гэжэ манай Ага нютагһаа гараһан багша, мэдээжэ эрдэмтэн Дашинима Доржиевич Доржиевай хэлэһэн үгэнүүдые дабтан - дабтан хэлэхэ дуран хүрэнэ. Эдэ сэсэн, мэргэнээр хэлэгдэһэн үгэнүүдые баримталан, бидэ түрэл хэлэеэ үри хүүгэдтөө, ургажа ябаһан доодо үетэндөө дамжуулха ёһотойбди – гэжэ хүн бүхэн бодомжолжо ябаха ёһотой. Эндэ илангаяа гэртэхинэй оролдолго тон шухала. Тэрэнэй удаа һургуулиин буряад хэлэнэй багшанарай үүргэ баһал айхабтар ехэ гэжэ һанагдана. Гэртэхин, багшанар болон соелшод суг хамта зорилгоео нэгэдүүлбэл, үхибүүднай түрэл хэлэеэ, үндэһэн соелоо, ёһо заншалнуудаа үндэрөөр сэгнэжэ, аба эжынэрээ, үндэр наһатайшуулаа, аха захатанаа хүндэлжэ һураха, түрэһэн тоонто нютагтаа, Эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжэхэнь дамжаггүй.
Хүтэлэгшэ: Мүнөөдэрэй энэ баяр ёһололдомнай Агын Буряадай тойрогоймнай аймагуудһаа, тосхон һууринуудһаа айлшад буугаад байна. Тэрэ тоодо засаг захиргаанай хүтэлбэрилэгшэд, хүтэлбэрилэгшэдэй орлогшонор, гүрэнэй федерально болон муниципально эмхи зургаануудай, дээдэ болон дунда һургуулинуудай, үхибүүдэй сэсэрлигүүдэй хүтэлбэрилэгшэд, ажалай ветеранууд, һургуулиин һурагшад, оюутад, телевидени, газетэнүүдэй сурбалжалагшад болон бусад зон ерээд, хабаадажа байна.
Хүтэлэгшэ: Мүнөө Убэр Байгалай хизаарай Правительствын түрүүлэгшын орлогшо, Агын Бурятадай тойрогой хүтэлбэрилэгшэ Ананда Цыдыпович Дондоковые микрофондо урижа, үгэ үгэнэбди.
Хүтэлэгшэ: Слово предоставляется заместителю председателя Забайкальского края, Руководителю Администрации Агинского Бурятского округа Ананда Цыдыповичу Дондокову.
(үгэ хэлэнэ)
Хүтэлэгшэ: (хэниие)_________________________________________
_________________________________________урижа, үгэ үгэнэбди.
(үгэ хэлэнэ)
Хүтэлэгшэ: (хэниие)____________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________үгэ үгэнэбди.
(үгэ хэлэнэ)
Хүтэлэгшэ: Хүндэтэ нүхэд! Арад түмэнэйнгөө нангинаар сахижа ябаһан, аршаан булагуудай тунгалаг уһандал сэбэрхэн түрэл хэлэеэ, гүнзэгы удхатай ёһо заншалнуудаа сахижа, саашань нэгэл хараа дамжуулжа ябаял гэжэ уряалнабди. Тиигээд, энэ тайзан дээрэ Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй колледжиин оюутан Баясхалан Базаржаповые урижа, таа олоной анхаралда «Эхын зүрхэн» гэһэн Баяр Баясхалановай уран шүлэг уншахыень дурадханабди.
(шүлэг уншана)
Хүтэлэгшэ: Таа бүгэдэниие Буряад Хэлэнэй нээлтын һайндэрээр үшөө дахин хани халуунаар амаршалха зуураа, «Эхэ, эсэгынгээ нэрые дээрэ үргэн ябаха эдир хүбүүдүүд Ага нютагтамнай олоор үндын бодог лэ! Урин налгайхан абари зантай басагадууд – талын шэмэг болон дэнзэлжэл байг лэ! Агта хүлэгэй амыень татаха абын һүлдэнүүд олон боложо мүндэлэг лэ! – гэжэ хүсэнэбди.
Тиигээд таа олоной анхаралда - шэхэнэй шэмэг, сэдьхэлэй баяр болгон, «________________________________________________» буряад арадай дуу бэлэг болгон баринабди. Тайзан дээрэ – Агын тойрогой, Үбэр Байгалай хизаарай болон уласхоорондын харалга – мүрысөөнүүдэй лауреат Шадабай Санжидмаа.
(дуу дуулана)
Хүтэлэгшэ: Энэ тайзан дээрэ Ким Иванович Базарсадаевай нэрэмжэтэ үхибүүдэй уран һайханай һургуулиин эдир хатаршадые дахин уринабди. Тэдэнэй гүсэдхэлдэ «Ёохор» хатар. Угтан абагты!
(хатар)
Хүтэлэгшэ: Баялигай ехэ баялиг – түрэл һайхан хэлэеэ мартангүй, эдир жаахан үхибүүдтөө, сог залитайхан залуушуулдаа дамжуулан, тэдэнэйнгээ буряад хэлэеэ үзэхэдэнь арга шадалаараа дэмжэжэ байял гэжэ таанадтаа ханданабди. Мүнөө, энэ октябрь һарын турша соо үнгэргэгдэхэ олон тоото хэмжээ ябуулгануудта таа бүгэдэн үри хүүгэдтэеэ, аха дүүнэртэеэ, хаяа хадхажа байһан хүршэнэртэеэшье эдэбхитэй хабаадахыетнай уряалнабди. Аймаг бүхэнэй арад зон, үндэһэ яһатан илгаагүй, аха дүү мэтэ амидаран, арад бүхэнэйнгөө ёһо заншал мандуулжа, хододоо жаргажа байхамнай болтогой!
Хүтэлэгшэ: Арад зоноймнай алтан гуламта –
Алдар солото Агамнай!
Үеын үедэ һалбаран хүгжэжэ,
Үриин үрэдэ баяжан дэлгэрэг!
Ага нютагайм һүлдэ заяан
Энхэ мүнхэ толотон бадараг!
Хэтын хэтэдэ буряад хэлэмнай
Манай түшэг - тулга байхань
болтогой!
(хүгжэм)