Yнгэрэгшэ зуун жэлэй эхиндэ буряад арадаймнай түрүүшын эрдэмтэд нютаг нютагтаа соел болбосоролой ажал нэбтэрүүлэн ябуулгада хам оролсон, тон эдэбхитэй хабаалсаадаг байгаа. Тэрэ үедэ Базар Барадин суг хүдэлжэ байhан нүхэдтэеэ арад зоной ажабайдал, хүн зоной абари зан, харилсаа холбоо харуулhан олохон зүжэгүүдые бэшэһэн байна. Тиин тэрэ 1920 ондо  “Чойжид хатан” гэжэ томо драма бэшэжэ дүүргөөд, арад зоной үзэмжэдэ табиhан түүхэтэй. Удаань 1921 ондо «Ехэ удаган абжаа” гэжэ түрүүшын үндэһэн трагеди зохеожо дүүргэhэн байна. Шүлэглэн бэшэгдэһэн энэ зохеол соо 1703 ондо Хориин арбан нэгэн эсэгын түлөөлэгшэдэй аяар холын Москва хото хазаар мореор ошожо, Петр хаанда хандажа, дээрэhээ табигдаhан зиндаата зоной зүгhоо буряадуудай хашалга-хайралгада хүртэжэ байhан тухай  гомдол, арад зонойнгоо  байха газар уhан, малай бэлшээри, нуга сабшалан гээшые саашадаа эдлэжэ байха тухай  Захиралта гаргахыень гуйлта барижа, зориһон хэрэгээ бүтөөжэ нютагаа бусаһан тухай ехэ тодоор харуулагдана.

«Ехэ удаган абжаа” гэһэн драмын гар бэшэг түрүүшын жэлнүүдтэ ехэ хэрэгсээгдэжэ, зүжэгынь хүдөөгэй hургуулинуудта, hаял бии болоhон соелой байшангуудта табигдадаг байгаа. Нэгэ үедэ тэрэ гар бэшэг үгы болошоод, хэдэн олон жэлэй туршада олдодоггүй байгаа. Энэ бүтээлые бэдэрэлгэ хэхэ гэжэ хэды дахин hэдэлгэшье гаргагдаа, теэд энээнhээ ехэ аша үрэ гараагүй байhан байгаа. Мэдэхэ зонһоо, эрдэмтэдhээ һурагшалхада, эхэнь Францида гү, али Венгридэ байжа болохоор гэжэ hураг суу гарадаг байгаа. Харин үнгэрэгшэ зуун жэлэй жараад онуудта Монгол улсын профессор Ринчин Бимбаев гэгшэ эрдэм шэнжэлэлгынгээ ажалаар Венгри ошожо, тэндэ «Ехэ удаган абжаагай” гар бэшэг оложо, тэрэниие буулгажа абаһан байгаа. Тиигэжэ холо саагуур дамжажа, Базар Барадинай энэ драма нютагайнгаа арад зондо бусажа, тэрэниие хууша монгол хэлэ заадаг багша Лодон Линхобоевич Линховоин мүнөөнэй бэшэгтэ оруулһан байгаа.

Хоридохи зуун жэлэй эхин багай уран зохелшод Базар Барадинай Чойжилхама Базароной, Дондок-Ринчин Намжилоной зүжэгүүдые хэд гүйсэдхэдэг байгааб гэхэдэ, Агын хоер классна багшанарай курсын багшанар болон һургуулиин һурагшад болоно. Тодорхойлбол, Ж.Ж. Жамсарано-Пилунова, Д.Н. Найдано, Б.Б. Балдано, Н.Р. Ринчинов, Ц.Б. Балдано, Б.Б.Барадин. Тэдэнэй      тоодо томо тушаалтайшье зон хабаадалсадаг байһан хаӨ аймагай түрүүлэгшэ Очирон, ОГПУ-гай түлөөлэгшэ Цыдендамбаев, аймагай гэгээрэлэй таһагые даагша Л.Л.Линховоин гэгшэд болоно.

Онсо тэмдэглэхэ юумэн гэхэдэ, тэрэ уеын зүжэгүүдтэ эхэнэр хүнэй ролиие ехэнхидээ эрэшүүл наадаг байгаа – гэжэ Г.Туденов бэшэhэн байна. Жэшээ болгон хэлэхэдээ, иимэ рольнуудые талаан бэлигтэй хүн - А.А.Аюрзанайн наададаг байhан юм гэжэ тэрэ бэшэнэ. Харин эхэнэр хүнэй сценэ дээрэ гаража, зүжэгтэ наадаха гээшэ буряад зон соо ехэ дуулдаагүй ушар байһан. Тиигэбэшье 1918 онһоо эхилжэ Агын арадай театрай сценэ дээрэ багша Жалма Жамсарановна Жамсарано-Пилунова гэгшэ наададаг болоо һэн. Иимэ ушар хадаа тэрэ үеын соел болбосоролой хүгжэжэ байһанай бодото гэршэ болоо бэлэй. 1925 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Соведуудай хордохи съездын болоходо, делегадуудай урда «Ехэ удаган абжаа» гэжэ зүжэг харуулагдаhан байгаа. Тиин гол геройнуудай роль наадахыень Ага нютагһаа Жалма Жамсарано-Пилунова Баатар Дабаин хоер уригдаhан түүхэтэй (Г.Туденов).

Базар Барадинай арад зондоо зорюулан бэшэhэн бутээлнүүдынь арад зондоо хүргэгдэбэшье, оло дахин элдэб янзын шүүмжэлэгшэдэй гар соогуур гараhан, муушье, hайншье сэгнэлтэнүүдтэ тэдэнэй зүгhөө хүртэhэн байна. Далаад гаран онуудта уран зохеол шэнжэлэгшэ А.Б.Соктоев гэгшэ Б.Барадинай зүжэгүүдынь гам хайрагүйгоор шүүмжэлһэн байна. Базар Барадинай «Чойжид хатан» гэһэн драма ородуудта эсэргүү, националис шэнжэтэй зохеол гэжэ тэрэ тоолоhон байна. Геройнуудай нэгэн Сэсэгэй: “Ородууд эндэ нүүжэ ерээд, газар уһыемнай буляажа байна” гэжэ хэлэхэдэнь, нүгөөдэ герой Олзобой иигэжэ харюусана: «Ород нүүдэлшэд эндэ зэмэгүй, буряад ноедууд зэмэтэй». Иигэжэ Сэсэг Олзобой хоерой хэлэһэн юумыень Соктоев ондоогоор ойлгожо, “энэ хадаа ородуудта эсэргүү үгэнүүд гээшэ” гэжэ тэрэ бэшэнэ.

Тиихэдэ драма соо иигэжэ хэлэгдэнэ - «Арад зондо «оратор» Бадма иигэжэ хандана: «Ород тушаалтад буряадууд тухай һанаагаа зобоно гээ гүт, энэтнай худал. Үнэн дээрэ манай ноедто кафтануудые бэлэглээд лэ, харин маниие дарлана. Тиигэжэ хонидто шоно оруулна». «Хонидто шоно оруулна» гэһэн үгэнүүдые Соктоев баһал онгдоогоор ойлгожо, «Чойжид хатан» гэһэн драмые “националис зохеол” гээшэ гэжэ бэшэнэ. Тиихэдэ Базар Барадинай «Ехэ удаган абжаа” гэһэн трагедиие Соктоев баһал ород арадта эсэргүү, «панмонгол» удхатай зохеол гэжэ тооложо, тон тиимээр олон зоной ухаан бодолдо торгоһон байна.

Хоридохи зуун жэлэй эхинэй уран зохеолшодой хэрэгүүдэй сагааруулагдаһанай удаа тэдэнэй зохеолнууд һургуулиин учебнигүүдтэ оруулагдаһан байгаа, харин Соктоев мэтэ шүүмжэлэгшэдэй оролдолгоор тэндээһээшье гаргагдаһан юм. Тиигэбэшье, хойшодоо – ямаршье зэмэгүйгөөр хардуулһан уран зохеолшодой нэрэнүүд һэргээгдэжэ, түүхэдэ үлэһэн «сагаан толбонуудые» угы хэхэ, тэдэ зохеолшодой зохеолнуудые хэблэн гаргаха гэжэ шиидхэбэринүүд буряадай дээдын зургаануудта абтаһан юм.

Мүнөө үедэ манай Агын Буряадай тойрог дотор жэл бүри “Театральная осень” гэhэн арадай театрнуудай болон драматическа бүлгэмүүдэй хоорондо мүрысөөнүүд  үнгэргэгдэдэг юм. Тиин тэдэ Ага нютагhаа урган гараhан уран зохеолшонуудай зүжэгүүдые абажа, харалга мүрысөөндэ табидаг заншалтай юм. Тойрог дотороо үнинэй мэдээжэ болоhон Зүдхэли нютагай арадай театр Базар Барадинай “Ехэ удаган абжаа” гэжэ зүжэг Агадаашь, Буряадай Республикын Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ драмын театрай тайзан дээрэ табижа, хүн зониее hонирхуулhан, тэдэнэй зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэhэн байна.

Мүнөө бидэ тойрогойнгоо соелой ажалшадта хандажа, Ага нютагайнгаа түүхэтэ бүтэлнүүдтэ хандажа, элитэ эрдэмтэдэйнгээ ойн баярта жэлнүүдтэ бэшэ, харин саг сагтаа темыень харалга мүрысөөнүүдтээ тааруулжа, соелой байшангуудайнгаа тайзан дээрэ табижа, нютагайнгаа арада зоной анхаралда, илангаяа залуу үетэниие hонирхуулжа, орон нютагайнгаа түүхэтэй танилсуулжа байял гэжэ уряалнабди.