Апрелиин 1- дэ олон гүрэнүүдтэ Энеэдэнэй үдэр гээд тэмдэглэдэг. Энэ үдэр бэе бэеэ хүхюун дорюунаар шоглохо, энеэдэ зугаа гаргажа, бэе бэеэ хүхеэдэг гээшэ.
Хүхюу энеэдэн хадаа хүнэй бэе махабадта ехэ һайн нүлөө үзүүлдэг, бэеын иммунитет дээшэлүүлдэг, наһа утадхадаг гээд эрдэмтэд ба эмшэд хэлэдэг. Энеэдэн хадаа антителагай нюруу дээшэлүүлдэг, бэе махабадай элдэб үбшэнтэй тэмсэхэ хэрэгтэ туһа хүргэдэг, тархиин болон зүрхэнэй үбшэн бууруулдаг, шуһанай дараса нормодонь оруулха жэшээтэй. Энэ дом арга хэндэшье таараха, тиигээдшье миинтэ ха юм!
Хүндэтэ нүхэд! Мүнөөдэр бидэ тусхай сайтынгаа уран зохёолой хуудаһанда Үбэр Байгалай хизаараар буряад соёл хүгжөөлгын түбэй ажалтан Долгорма Долгоржаповагай болон Солбон Жамбаловай бэшэһэн шог зугаатай багахан хэмжээнэй зохёолнуудые толилбобди. Һонирхон уншахыетнай уряалнабди! Дорюун, хүхюун энеэдээр наһаяа шэмэглэн ябахамнай болтогой!
Эшэгэн - “диваажанай орондо”
Хүгшэн абатамни нэгэ эшэгэтэй болоо һэн. Тэрэ эшэгэндээ хүхэ хадагаар галстук зүүлгээ бэлэй… Тиигээд тэрэ эшэгэеэ одоо ехээр хүндэлдэг байба… Харин тэрэ эшэгэниинь үзлэй убайгүй, ямаршье һургаалгүй. Гайтай эшэгэн… Үшөө Маня гэжэ нэрэтэй…
Нэгэтэ хүгшэн эжы хүгшэн аба хоёр талаар ошохо болоод, намайе дуудажа асарба. Тэрэ эшэгэеэ hахюулха гэжэ. Хахад час хоюулаа ээжэлжэ байжа инструкци уншаа. Яагаад тэрэ эшэгыень хүндэлхэ ёhотойбиб гэжэ: хараажа болохогүй, үдьхэлжэ болохогүй, бүлеэхэн уhа уулгаха, зөөлэхэн ногоо эдюулхэ, булочка байд гээд эдюулхэ, бурхан тэнгэри,үнөөхи телефондоо аhалдаад hуужа болохогүй … Сэхыень хэлэхэдэ, шэхэнүүдни уршылдашоо...
Зай, хүгшэн эжы хүгшэн аба хоёрни ябаа, харин эшэгэн бидэ хоёр бэе бэеэ гэтээд үлөөбди. Эдинэл, эдинэл, дэбхэрнэл, дэбхэрнэл, үни удаан тэрэ эшэгэеэ адаглажа байтараа, hоним бууража, телефоноо гаргажа харабаб... Айфон пятый... Ахаймни хахад үдэрөөр барюулаа... Эжы абаhаа нюусаар... Эшэгэнэй хүлhэн… Ооо... Элдэбын наадан! Экстра графт... Наадахам. Хэлэгүй эшэгэн хоболхо бэшэ даа…
Хэды шэнээн hуугаа хүмбиб, бү мэдэе, гэнтэ мэдээ ороходом, мүнөөхи эшэгэмни үгы! Үгы аад үгы!
“Маня, Маня, Маня!” - бүхы тээгуур бэдэрнэб: скамейкэ доогуур, зуhаланай сарай соохи стол дээгүүр, доогуур, унтари соогуур, уруугаа хараhан таз, ведро доогуур... Хореэн газаа, досоо... Үгы аад үгы! ААҺ… Хүршын томо Рекс нохой! Тугаарай хусаад абаа гү даа? Мэгдэhэндээ айхаяа мартажархёод, хореэ дээгүүр hүрэжэ ороод, мантан Рексые намнаhаар намнаад, таhа бажуужа, амынь ангайлгажа харабаб... Эшэгэн үгы. Үhэ нооhонойнь хэбэршье үгы…
Галзуурhан Рексэдэ hөөргөө намнуулаад, хореэ дээгүүр дэбхэрэн орон гэхэдээ, хүгшэн эжын бурхан мэтээр hанадаг огород руунь hүрэжэ орошобоб… Харан гэhээм Маня эшэгэмни тэндэхэнэ, “диваажанай орондо”, жаргалаа эдлэжэ хэбтэбэлдаа… Бодожо шадахаа болитороо хүгшэн эжын хапуустануудынь эдиhэн, эдижэ шадаагүй юүмэнүүдээ урбуулжа хаяhан. Үгэрсын теплицэhээ амиды юумэн үлөөгүй, морхооб - морхооб бэшэ, мангирайнь грядка дээрэ боомбо унашаhан мэтэ… Хараагаагүйб, ниhалаашьегүйб… Болохогүй… Юрдөөл эшэгэмни амиды мэндэ хадаа, ум маани бадмай хум.… Саашань юун болоно бээ, мэдэнэгүйб. Эшэгэн бидэ хоёрой хэмнай харюусаха юм аабдаа…
Нүхэд, телефон, планшет, гаджет, айфон… гоёл юумэн лэ даа… Теэд дан ехээр хараhанай үлүү бэшаагү даа…
Долгорма Долгоржапова.
Аша басаганай монолог
Мүнөөнэй сагай hургуулиин шабинар гээшэмнай одоо ехэ ажалтай зон… Математикын хэшээлдэ тархиингаа эрьетэр үдхэхэ, хубааха, нэмэхэ, хороохо, хажуугаарнь буряад, ород, англи, хитад хэлэнуудые шудалха, сэбэрээр бэшэхэ, дүрим сээжэлдэхэ, физкультурадаа дэбхэрхэ, харайха, гүйхэ, бүмбэгэ сохихо… Эрдэм шудалха гээшэмнэй – ехэхэн тэсэбэриин хүсэн даа…
Эсэштэрөө номоо үзэхэш... Хажуугаарынь компьютер, телефон, интернет гэжэ – нэгэ ажал…
Зүгөөр хүгшэдтээ ошоходоо одоо ехээр амардагби... нэгэ үгөөр – жаргализм! Вообще эдэ зомной ехэ һонин свойстватай зон – аша зээнэрээ харахадаа, гарнуудынь өөһэдөө кошелек руугаа ороод лэ, һаршаганаһан солхообуудые гаргажа эхилхэ, ханза сооһоо таршаганалдаад лэ хампедханууд гаража эхилхэ...
Хүгшэн эжы абадаа ошоод лэ, дуран соогоо амтатай юумэ абажа эдидэгби: арбуз, дыня, абрикос, банан, торт-морт, бүхы дэлхэйн амтатай хоол -минии... Нагаса эжы абадаа ошоод лэ, дуран соогоо нааданхай абхуулхаштаа... Кукла-мукла, велосипед гэхэ мэтэ элдэб наадан – шинии... Одоо ехэ жаргал гээшэнь энэл ха юм!
...Нэгэтэ хүршындэмнай хотоһоо аша хүбүүниинь ерэбэ. Хүгшэн эжынгээ “Мухаа, хүбүүмни, түлеэ оруула даа!” гэхэдэнь, “Ой, бабушка, я по сети играю, не могу, сама занеси!” – гэнэ!
“Мухаа, теэд минии хүлни үбдэнэл даа” гэжэ хүгшэнэй хэлэхэдэ, аша хүбүүниинь: “Ой, не врите, я же вижу, что вы по дому бегаете!” - гэбэл даа! Зантайшаhан, арбаадтай хүбүүн түлеэ оруулха аргагүй байнал даа! Гайхаад, би оруулжа үгөөб! Хүгшэдөө гамнаха ёhотой гэжэ мэдэхэгүй хүбүүн гээшэ ха! Али город гээшэмнай нэгэл ондоохон юртэмсэ юм гү? Бү, мэдэе даа...
Нүхэд, нагаса эжы абаяа, хүгшэн эжы, абаяа гамнаха, дүмэхэ хэрэгтэй!
Хаа-яахан би хүгшэдтөө айлшан ошоод лэ, оромсоороо амhартыень угаажа эхилдэгби, шоройень сэбэрхэнээр хамадагби...
Ооо, нүхэд, тиихэдэмни... хахад пенсинь юундэб даа минии хармаан руу орошодог!!! Мэдээшьегүй байхадамни...
...Нүхэд, хүгшэн эжы абаяа, нагаса эжы абаяа гамнагты! Эдэмнай дэлхэй дээрэхи эгээл һайхан сэдьхэлтэй зон гээшэ! Манай агаар, манай наран!
(хүгжэм) .
Долгорма Долгоржапова (Сэсэг Дамбаевагай хөөрөөгөөр бэшэгдэбэ.)
Миисгэй ба хулгананууд (сценкэ)
Эзэн эхэнэр: Оро даа... Мухаа... Мухаахан... Васяхан... Энэ гэр соо бүхы хулганануудые... Тас-няс, хрус-пяс, биза-миза нюхаха ёһотойш!
Эзэн: Барижа- нюхажа шадаагүй һааш... Эмнижэрхихэбди... Супер-мупер-хупер мышеловко абаха гэжэ суглуулһан долларнуудаа гаргажа, шамайе питомникһоо худалдажа абаабди!
Эзэн эхэнэр: Энээние ехээр бү шагна даа! Заа.. Баяртай! Һайнаар хулганаа баряарай! Васююткаа. (гаража ошоно)
(Юугээшье ойлгохоо болишоһон миисгэйн хажуугаар Хулгана һэншье гэнгүй шкаф сооһоо гараад, холодильник нээжэ һү абаад, һанаа амархан һөөргөө ошожо ябана. Миисгэй хулганын һүүл дээрэ гэшхэжэрхинэ.)
Хулгана: Оба-на! Юун болооб!
Миисгэй: Ахай! Таа намда хамһалсаха аргатайгтү?
Хулгана: Пи-пи... Би...Би?
Миисгэй: Намайе питомникһоо асараад, хулганануудые барихаш гээ. Тиихэдэнь битнэй тэрэ арьяатануудые наһан согоо дүтэ нааша хаража үзөөгүйлби.
Хулгана: Дүтэ нааша амталжа? Ой хаража... үзөөгүйгтү? Аа-а... Хүлөө убери!
(Миисгэй һүүлыень гэшхээд байһанаа мэгдэжэ абана)
Миисгэй: Үгыбдаа! Питомник гээшэмнай курорт шэнги гээшэбдаа. Эдеэлээд лэ унтахаш, унтаад бодоод лэ эдеэлэхэш. Бэшэ ондоо амитадые харажашье үзөөгүйб.
Хулгана: Эдеэлээд лэ, унтаад лэ?... Ммм... Хамһалсаабдай... һэ-һэ, юун гэнэ гээшэбта. Тэрэ хэндэш хэрэггүй золигуудыеш... Мм-м иимэ һайн Хүндэ... харуулаабдай.
Миисгэй (ехэ хүхижэ, гараа һарбайн): Василий Пурбуевич!
Хулгана: Хулганаев!... Дамдин!
Миисгэй: Хулганаев?
Хулгана: Үгы...Яахабштаа тиимэл обоглэ даа.
Миисгэй: Ааа... Тиимэ байдаг заримдаа. Теэд ямар уг гарбалай, ямар яһатан болонот?
Хулгана: Яһатан? Ааа... Нохой... Нохойтон!
Миисгэй: Фр-фр-фр.
Хулгана: Пурбуевич! Бишни хорхойдо хориггүй... Үшөө теэд хаб нохойб! Үзэлэй саб-сагаан һанаатайб!
Миисгэй: Бишни просто нохой хаража үзөөгүйб! Тэрээнииеш үбэштэй сухалтай гэжэ питомник соо хөөрэлдэдэг һэн.
Хулгана: Мүнөөнэй нохойнуудшни… Олигой һайхан сэдьхэлтэй болонхой.
Миисгэй: Яашһан һайн юум бэ!
(Хулганын һамган (эмэ хулгана) орожо ябатараа, миисгэйе хараад, һөөргөө гаршана)
Миисгэй: Дамдин... Энэ хулганаан гү?
Хулгана: Үгыбдаа! Нам шэнги... Нохойтон.
Эмэ хулгана (шкаф сооһоо): Дамдин, проблема гү?
Хулгана: Проблем байхгүй! Ноу! Оро даа, мухаа…
Эмэ хулгана: Байг даа! Үхибүүдыемнай хэн тэжээхэб?
Хулгана: Үхибүүдөө бодхоохобди... Гүлгэдөө... Эндэшни наһан соогоо хулганаа хараагүй нэгэ амитан байна.
Эмэ хулгана: Хараагүй? (гаража ерэнэ) Мэндээ!
Миисгэй: Намайе эзэдни асараад, хулганануудые бари гээ. Харин би наһаараа хулганаа хараагүйлби.
Хулгана: А-аа. Бишни нэгэ хулгана баряаһэнби, вообщем тэрэмни тиимэшэг байгаа. Теэд би тэрэ хулганаагаар юу хэхэбиб, би-же… Нохой! Та ехэ талаантай амитан байнат, иимэ дүшээвнэ… Нохойнуудтай уулзаа ха даа...
Эмэ хулгана: Энэ дэлхэй дээрэ заримдаа хэнбиб, юун гээшэбиб, гэжэ мэдэхэгүйш... Пи-пи Пильжит Леопольдовна! Нохой...
Миисгэй: Василий Пурбуевич! Хыы-схэ!
(Нохой ороод, холодильник сооһоо колбаса абаад эдижэ байжа, тэдэниие харан зогсоно)
Нохой: Ямаршье саг болшоо гээштаа! О-обалдеть! (Ошоно)
Миисгэй: Дамдин... Энэ тэрзэгэр томо шара амитан - хулгана гү?
Хулгана: Үгыбдээ! Энэшни...Энэшни... Гэрэй эзэн!
Миисгэй: Байгты!.. Тиигээ һаа намайе асарагша хэд болоноб? Тэдэшни эзэдбди гэжэ хэлээ һэн лэ.
Хулгана: Тэдэ - эзэд! Ха-ха-ха! Ямар энеэдэтэй юумэ хэлэнэш! Тэдэш шам шэнги гэнэн амитадые гэртээ асаржа хаагаад, элдэбын лапша шэхэндэш үлгөөд... Үшөө эмнижэрхихэ! ха-ха, ха-ха
Миисгэй: Тиимэ! Нээрээ эмнеэн тухай хэлээ һэн. Эмнихэ гэжэ юун гээшэб?
Хулгана: Аа-а...Намайе мянга дахин эмнеэ һэн! Бараг байхал даа!
Миисгэй: Үбшэнтэй гү?
Хулгана: Мм...Гомдолтой...
Миисгэй: Ааа...Байза...Тэдэш эзэд бэшэ хадаа теэд хэд болоноб?
Хулгана: Тэдээншни... Хысхэнүүд.
Миисгэй: Хысхэнүүд?... Би... тиигээ һаа... хэн болонобиб?
Эмэ хулгана: Гараа үгэ даа. Ехээр бү сошоорой... Гайтай даа!
Миисгэй: Юун болооб?
Хулгана: Ши өөрөө ойлгыш, бидэ нохойнууд. Ну нохой!
Эмэ хулгана: Нохойнууд.
Хулгана: Тэрэ шарлагар орогшо гэрэй эзэн!
Эмэ хулгана: Эзэн! Гэрэй.
Хулгана: Шамайе асарагша... Хысхэнүүд... Тиигээ хадаа...
Миисгэй: ...Тиигээ хадаа... Би... Би... Хулгана болоно гүб?
Эмэ хулгана: Тиимэ, тиимэ, нүхэр Пурбуевич. Ши хулгана гээшэш. Шамда мүнөө хысхэнүүд ерэбэ. (Гүйлдэжэ ошоно)
Миисгэй: Тэдээн! Тэдээн! Нүхэдүүд? (столой саана хоргодон) Фр-фр…
Эзэн эхэнэр: Васютка! Яагааш?
Эзэн: Энэмнай яашооб?
Эзэн эхэнэр: Хэн мэдээб!
Миисгэй: Нүхэдүүд! Нүхаад! Хысхэнүүд ерээ! Хысхэнүүд ерээ!
Эзэн эхэнэр: Хара даа энэ хуушан шкаф соомнай хулганаанууд би болоо юмаабы! (Шкаф нээхэдэнь хулгананууд гүйлдэжэ гарана. Булта стол тойроод гүйлдэнэ.)
Солбон Жамбаловай оршуулга.
Сэнтэй гутал
Бүлэ соогоо олон хүбүүдэй одхон байха гээшэш, ехэл һайн, гэбэшье өөрын онсо бэрхэшээлтэй. Илангаяа урдандаа Совеэд үедэ үндыһэн олон хүүгэдтэй айлай үхибүүд намайе зүбшэхэ байха...
Намжаа намарай үе саг болоходо һургуулида бэлдэлгэн болодог һэн. Ехэ ахайдамнай шэб-шэнэхэн гоё гэгшын костюм наймааһаа абахадань, хараад хорхойтон, хорхойтон һанахаш, “энэ костюм үльтирэнгүй, халааһатай болонгүй нам хүрэтэр хүрэхэ гээшэ гү?”. Дүрбэн ахайнарай үмдэһэнэй һүүлээр намда гансал газаагуур наадаха гү, али нохойдо дэбдихэ гү юумэн үлэдэг һэн.
Нэгэтэ намда ехэ талаан тудажа, эжы алаабхиһаа минии дээдэхи ахайдамни гоё гутал абаба. “А-һаа! Энэ гоёхон гуталнууд нүгөө жэл минии болохо бэшэ аа гү!” гэжэ бодоод, ехэл урмашажа, тэрэ гуталнуудыень анхаран адагладаг болобоб. (Дээдэхи ахаймни хүлнүүдынь түргөөр ургадаг һэн). Ахаймни гуталаа һаланаар үмдэгэг һэн тула, гутал үмдэжэ эхилхэһээнь хойшо, ходо сэбэрлэхэш, хатаахаш, аршахаш, заримдаа вааксадахаш. Ахайн газаа гаража тэрэ гуталаараа бүмбэгэ үдьхэлхэдэнь, харамнахаш. Нэгэ дахин подполи руу гуталыень хоргодуулаад, альган тарагта хүртэһэнөө мартадаггүйб.
Нэгэтэ ахайнгаа гутал абаад сэбэрлэжэ байхадамни, гутални... шэбэрэй үнэртэй боложо эхилһэн байба. Ахайдаа дүтэлөөд хэлэбэб: “Носкигоо юундэ угаана үгыбта? Гуталнай үнэртэй боложо байна”, гэбэб. Тиихэдэмни ахаймни носкигоо тайлаад намда хэлэбэ: ”Угаа энээние, үгы һаашни гүталшни үнэртэй боложо муудаха” гээд, газаашаа гаршаба. Тэрэ носкиень угааха гэхэдэмни..., үнэрынь ехэл һонигүйшэг байгаа бэлэй... Ерэхэ жэлынь оролдолгын хүсөөр һайнаараа гэхээр үлэһэн бүхэ гэгшын совеэд гуталаа ялайштарынь аршаад, арилгаад, ехэл урма зоригтой, гуталаа харан харан ябагша һэм. Иимэшүү ушар алил урданай олон хүүгэдтэй айлда тохёолдоһон лэ байха.
Солбон Жамбалов.